29 Ekim, 2013


Beğenmeyen Okumasın ekibi olarak bu zamana kadar ortak okuyacağımız kitapları hep beraber belirledik. Okuduğunuz çoğu yorum kişisel olarak okuduğumuz kitaplara ait ancak en eğlencelileri  ve verimlileri de ortak okunanlardan sonra yazıldı. Bu yazımız da ortak bir kitaba dair ancak bu kitap diğerlerinden biraz farklı. Takip edenler bilirler –takip etmeyenleri de buradan tekrar davet edelim- twitterda edebiyat dünyasıyla ilgili farklı bilgiler ve yazarlardan alıntılar paylaştığımız bir hesabımız da var: @bgnmynkmsn. İsmimizin uzunluğu itibariyle twitter hesabımızı sessiz harflerimiz olarak belirledik. Blogumuza kıyasla oldukça yeni bir mecra bizim için, mümkün olduğunca orayı da desteklemeye çalışıyoruz. Bu çalışmaların bir örneği olarak da daha fazla takipçiye ulaşabilmek için kendi çapımızda bir aktivite düzenledik ve 100. Takipçimizin seçeceği kitabı okuyacağımızı duyurduk.

 Sayın JimmyCarrier’in belirlediği kitap yazar Çağatay Güney’in kaleminden “Fatih’in Cenovalı Sırdaşı: Lupo’nun Adı” isimli kitap oldu. Kitabı okuduktan da sonra takipçimize tekrar yazıp katkıda bulunmak isteyip istemediğini sorduk ama dönüş alamadık, umarız buradan bizi görür ve yorumlarını iletir.
Cenova’da bir kerhanede doğan ve hırsızlıkla geçinen Lupo’nun önce İtalya’dan sonra Osmanlı ve Macar hakimiyetindeki bölgelere uzanan hikayesini konu alıyor. Tabi bu sadece bizim okuduğumuz kısım. Her ne kadar biz bir cildini okumuş olsak da isminden anlaşılacağı Fatih Sultan Mehmet’e kadar dönemine kadar giden bir kitap aslında. O dönemi anlatmaya gerek yok, tarihle uzaktan bile ilgilenen insanlar için dönemin ana dinamiği malum: Özellikle Balkanlarda yaşanan toprak alıp kaybetme ile sınırların belirsiz hale geldiği savaşlar ve sonrasında Osmanlı’nın kesin hakimiyeti. Lupo’nun kişisel gelişimi de farklı bölgelerde de olsa biraz Osmanlı’nın güçlenmesi ile paralel ilerliyor. Osmanlı kontrolündeki sınır bölgesinde aldığı askerlik eğitimi, Macar Hünyadi komutasındaki bölgede Latin papazdan aldığı okuma yazma eğitimi vs. bu süreçte birer adım. Ana olarak savaşlar ve Lupo’nun gelişimi işlense de tabi ki aşk konusu da göz ardı edilmemiş. Hem Lupo’nun çok da imkanlı olmayan aşkı ve diğer yasak aşklar baharat olarak tat vermesi için konuya dahil edilmiş.

Son dönemde yükselen değer Osmanlı konsepti ile ilgilenenler için ilginç olabilecek bir kitap ancak neredeyse bir senaryo detayında anlatılmış hikaye, görüntü yönetmeni titizliğinde bir anlatım ve ince detaylar hikayeyi takip etmeyi zorlaştırıyor ve sıkıcı hale getiriyor.  Savaş alanındaki bir askerin etrafında dönüşü bile bir paragrafta anlatıldığından ilk cilt bile 600 sayfayı bulmuş. Bu detayda okuyarak sahneleri gözünde canlandırmak isteyenler de olacaktır muhakkak ancak yaratıcı bir eser olarak edebi bir beklenti içine de giriyor insan ve kendisine şu ana kadar okuduklarından farklı bir şey katsın istiyor. Maalesef ki bunu kitapta bulamadım. Klişe birkaç felsefik cümle ne yazık ki bunun için yeterli değil. Tabi bunlar kişisel fikrim.  Bu tarzı da beğenenler olabilir. Ancak kitabın ciddi başka bir problemi var: Yazım hataları. Her türlü eser emek harcanarak yazılıyor ve binbir uğraşla basılıp okuyucu ile buluşuyor. Bu noktada bu tarz hataları kabul edilmez buluyorum.
Şahsen başlarken bir seri kitap olduğunu fark etmemişim ve hevesle tamamlamaya çalıştım ama kitabın sonunda hikayenin yarım kalması ve daha 5 cilt olduğu gerçeği beni hayal kırıklığına uğrattı. Yazım hataları ve edebi değer eksikliği nedeniyle de diğer ciltleri okuyamayacağım maalesef. Ekip olarak benzer yorumlara sahibiz, her toplaşmanın vazgeçilmezi bir cümlelik yorumlarımızı bu kitap için de yaptık. Ayrıca - belki de dayanıklılık anlamında gururla- söyleyebilirim ki sonuna kadar gelebilen tek kişiyim.
Ekipten notlar
Merve: Yazar kitap yazmadan önce anlatım bozukluğu yapmamayı öğrenseymiş.
Hazal: Murat Menteş’ten özür diliyorum.
Burcu: Bari yazı karakterini küçültüp daha ince bir kitap basıp daha az ağaç katletselermiş.

25 Ekim, 2013


Latin Amerika edebiyatıyla ilgili bir önceki yazımın ardından bu seferki yazımda da Latin Amerika üzerine yazmaya karar verdim. Her bölgenin edebi eserlerinin kendine özgü özellikleri var ve farklı örnekler okumak bir anlamda Türk edebiyatını da daha iyi anlamamızı sağlayabilir. Austin'deki 3 Latin Amerikalı arkadaşıma en sevdiği kitapları ve nedenlerini sordum ve onlar da cevaplarını benimle paylaştılar. Önceki yazımda olduğu gibi soruların cevaplarını hem Türkçe hem de İspanyolca yayınlamanın daha doğru olacağını düşündüm ki böylece bloğumuz belki Latin Amerikalı edebiyat severlere de ulaşabilir. Arkadaşlarım Giorleny, Rodolfo ve Roberto'ya paylaşımları için çok teşekkür ederim. Arkadaşlarımın cevaplarına geçmeden önce ben de sizlere bir kitap önerisinde bulunmak isterim. Javier Auyero ve María Fernanda Berti tarafından yazılan: La violencia en los márgenes (Violence at the Margins). Kitabı henüz okumamakla birlikte özellikle etnografik çalışmaları sevenlerin bu kitabı da büyük bir zevkle okuyacaklarını düşünüyorum ve Buenos Aires'in fakir mahallelerindeki şiddet hikayelerinin ülkemizde fakirlik üzerine yapılan saha çalışmalarına örnek teşkil edebileceklerini düşünüyorum.




Giorleny: Benim en sevdiğim kitap Alejo Carpentier tarafından yazılan El Reino de Este Mundo adlı kitap. Bu kitabı seviyorum çünkü aynı anda beni hayrete düşürmeyi, dehşete düşürmeyi ve bana ilham vermeyi başarıyor. Bunun dışında Octavio Paz, Mario Benedetti ve Ruben Dario'nun eserlerini okumayı da severim (özellikle ülkemi özlediğim zamanlarda).


Mi libro preferido, el que se me viene a la mente en este momento es  El reino de este mundo por Carpentier. Me gusta porque me transporta, me asombra, me horroriza y me inspira. Claro, también me gusta Paz, Benedetti y Dario (cuando estoy nostálgica de mi patria).



Rodolfo: Bir kitap seçmem gerekirse Oscar Castro'nun (1910-1947) La Comarca del Jazmín'ini seçerdim. Bu kitabı seviyorum çünkü kitabı okuduğumda çocuktum ve eserdeki gündelik yaşama dair sıradan ve birbiriyle bağlantılı hikayeler dikkatimi çekti. Aynı zamanda ve Castro'nun diğer anlatılarından farklı olarak kitap bir düzyazıda nadir rastlanacak oldukça lirik bir dile sahip. Kitabı sevmemin diğer nedenlerinden biri de eserin Şili'nin kırlarında geçiyor olması ve onu tanımlıyor olması ki bunu günümüz koşullarında gerçekleştirmek oldukça zor. Bu özelliğiyle eser aynı zamanda bana küçükken hafta sonları kırda yaşayan büyükannemi ziyarete gidişimizi hatırlatıyor.

Si tuviera que elegir uno diría que es La Comarca del Jazmín de Oscar Castro (1910-1947). Me gusta porque cuando era chico y lo leí me atrajo que fuera una serie de cuentos relatados desde la perspectiva de lo cotidiano sin grandes pretensiones respecto al lenguaje y el tema. Al mismo tiempo, y a diferencia del resto de la narrativa de Castro, el libro tiene un lenguaje muy lírico que es raro encontrar en prosa. Cuando lo he leído después me ha gustado también porque está ambientado en campo chileno, lo describe de una manera que sería difícil de hacer si hubiera sido escrito hoy y que me recuerda cuando era chico e iba con mi familia los fines de semana a ver a mi bisabuela en el campo.


Roberto:  José Donoso tarafından yazılan "El Obsceno Pájaro de la Noche" önerebileceğim kitaplardan bir tanesi. Eserin deneysel anlatımı dolayısıyla kitap çok kolay okunur bir kitap değil ancak aynı zamanda bu özelliği dolayısıyla oldukça tatmin edici bir eser. Eserin en ilginç özelliklerinden bir tanesi Donoso'nun baş kahramanını dönüştürmeyi başarabilmesi ve bize bu dönüşümlerin kahramanın gerçeklikle ilgili algısını değiştirdiğini gösterebilmesi.


Un Libro que recomendaría es "El Obsceno Pájaro de la Noche" de José Donoso. Su narrativa experimental no lo hacen un libro de fácil lectura, sin embargo la misma es lo que lo hace una lectura muy satisfaciente. El aspecto más interesante del libro es como Donoso es capaz de transformar a su protagonista y mostrarnos como con dichas transformaciones cambia su percepción de la realidad. La transformación del protagonista a la monstruosidad y su eventual recuperación de la humanidad nos sirve para explorar como elegimos alienamos en el mundo moderno.







19 Ekim, 2013

Kaleminin Nabzı Hayatın Detaylarında Atan Yazar;    

     

Bu benim ilk kez yapacağım bir şey, aslında bir deneme. Daha önce de tüm kitaplarını okuduğum yazarlar oldu ama hiç biri bende üstüne dosya hazırlama cesareti yaratamadı. Blogumuzu takip eden arkadaşlar bilirler daha önce Barış Bıçakçı'nın 'Bizim Büyük Çaresizliğimiz' kitabı hakkında bir yazı yazmıştım. Ama o dönem Barış Bıçakçı saplantım başlamamıştı. Bunun en büyük sebebi de Barış Bıçakçı ile Hakan Bıçakcı'yı karıştırmamdı. Evet sevgili okur, her ikisi de İletişim Yayınları'ndan kitap çıkaran bu iki yazarın kitapları kitapçılarda çoğunlukla yan yana duruyor. Bendeniz de (dikkat konusunda büyük sorunlar yaşayan biri olarak) 'Bizim Büyük Çaresizliğimiz'in tadı damağımdan gitmeden Barış Bıçakçı'nın diğer kitabına başlayayım dedim. Amma ve lakin yanlış yazarın kitabını aldım. ( Hakan Bıçakcı'nın yanlış niyetle okuduğum kitabı, "Ben Tek Siz Hepiniz" ayrı bir yazının konusu olacaktır. Belirtmek isterim ki o kitaptan da keyif aldım ancak; dönemsel olarak ihtiyacım olan üslup ve konuların farkı nedeniyle bir miktar hayal kırıklığı yaşamıştım.) Hatta blogdaki yazımda da hep bu nedenle isimleri karıştırdım ve dikkatli bir okurumuzun uyarısı üzerine düzeltme yaptım.Sanırım artık tüm bu yüz kızartıcı itirafların ardından dosyaya geçebilirim.

Uyarı: belirtmek isterim ki bu yazı biraz uzun olacak!

Öncelikle Barış Bıçakçı'nın üslubundan biraz bahsedelim. Kendisi otobüste yanınıza oturmuş olabilir, hatta yanınıza oturan bir çocuk, bir teyze, ergenliğini atlatamamış bir genç kılığında da olabilir. Ya da kendisi sizin en yakın arkadaşınız olabilir, bir süre önce terk ettiğiniz eski sevgiliniz -sizi terk eden hain de o olabilir- kalbini kırdığınız bir yoldan geçen, görünmez bir toplu konut insanı olarak da karşınıza çıkabilir. Onu bir kere keşfettiyseniz bir daha ondan vazgeçemezsiniz. En karanlık yanlarınızı paylaşır sizinle, en çok utandığınız gündelik hayat pratiklerinizi suratınıza kadife kaplı bir ayna tutarak yaşatır tekrar, en yalnız anlarınızı yaşadığınız zamanlarda "o an"ları yaşamak noktasında yalnız olmadığınızı hissettirir. Tatlı tatlı yazar, usul usul işler içinize, çocukluğunuza dokunur, sahne sahne canlanır onun anlattıkları gözünüzün önünde. Anlatmaz asla, neyi göstermek istiyorsa onu sahneler. Akıp gider kelimeler, satırlar, sayfalar. Göz yormaz, gönül kırmaz. Bu bir aşk romanı, bir intikam hikayesi, bir başarı öyküsü diyeceğiniz şekilde sınıflandırılacak eserler değil yazdıkları. Eserleri insani zaaflar, hüzünler, sevinçler, hayal kırıklıkları ve benim bu kısa sürede sıralayamayacağım pek çok duygunun toplamının kare kare anlatılışı.

Herkes Herkesle Dostmuş Gibi 

"Zaten hayat da yere çakılana kadar yaşanan bir şeydi."

 Görünmez adam olduğunuzu hayal edin ya da durun, görünmez adamın elinizden tutup sizi Ankara sokaklarında bir gezintiye çıkardığını ve size insanları tanıttığını hayal edin. Öyle bir hayal olsun ki bu; tam birini tanımaya başlamışken bir diğerine geçin. İnsanlar arası bir seyahate çıkın hatta bir ara bir kuş olun ve dünyayı onun gözünden de görün. Okumaya başladığımda adapte olmakta zorlandım çünkü "hahh tamam, sanırım kahramanımız bu" dediğim noktada bir diğerine geçti kitap ve sonrasında anladım ki, aslında bir 'kahraman' yoktu. Bu romanın kahramanı herkesti. Biraz ukalalık olacak belki ama bu kitap diğer kitaplarının habercisi hatta tanıtımı gibi. Çünkü diğer romanlarında karşılaşacağınız insanlar bu ilk eserde size göz kırpıyorlar (Çetin ile Ender, Nazlı ile Cemil, Sulhi ile Hasan)


Veciz Sözler

“Sevgililerin üçüncü şahıslar için, geniş bir araziyi dikenli telle çeviren, sonra da bir sürü eli silahlı adam yerleştiren çok uluslu bir şirketten ne farkı var?”

  Veciz Sözler telefonla bağlanıp'veciz sözler' edebildiğiniz bir radyo programı ve bu programın neredeyse baş rol oyuncusu olan Sulhi Saygılı. Ve aslında o bir 'kaybeden'. Öyle ki kitabın içinde şöyle bir cümle geçiyor; "Sulhi'nin yerinde olmayı kimse istemez herhalde. Ben mesela, sabun yemeyi tercih ederim. Böyle bir duruma ancak Oğuz Atay ve kahramanları dayanabilir." Anlatıcının tabiriyle 'dayanılması' zor durumlar yaşayan Sulhi sonraki zamanlarda yaşadıklarından damıttıklarını aforizmalar şeklinde 'Veciz Sözler'de paylaşıyor. Yer yer ona üzülüyoruz yer yer onunla üzülüyoruz kitap boyunca. Bu roman bizi Barış Bıçakçı'nın iğneleyici mizah yönüyle de tanıştırıyor aynı zamanda.



Aramızdaki En Kısa Mesafe

"...hiçbir şey göründüğü, hatta yaşandığı gibi değil! Her şey hatırlandığı gibi."

  Arka kapak yazısında "Aynı soyadının etrafında toplanmış beş kişinin belirip kaybolması" şeklinde tanıtımı yapılan bu aynı anlatıcının hayatından kesitler sunan hikayeler toplamı kitap. Roman ya da öykü olarak tanımlamanın zor olduğu bu kitap bize; 1980'lerde çocukluğunu, 1990'larda ise ilk gençliğini yaşayan bir anlatıcının hayata baktığı pencereyi aralıyor. Biz de o pencereden başımızı uzatıyoruz. 1980 Darbesini yaşamış baba, ailesini bir arada tutmaya çalışan anne ve üç kardeşten oluşan çekirdek aile ve aralarda karşımıza çıkan aile büyükleri. Hepsinin yaşadığı irili ufaklı sorunlar, bu sorunlarla başa çıkmaya çalışma yolları, ne kadar başarılı ve ne kadar başarısız oldukları ve elbette ki detaylar. 

"Ananem ve ben... Biz... Biz ölüme karşıyız."

Bizim Büyük Çaresizliğimiz

”Özgürlüğün kimse tarafından sevilmemeyi göze almak olduğunu söylüyordum.”

Bu kitapla ilgili olarak daha önce bir yazı paylaşmıştım ancak bu dosyada da kısaca değinmeden geçemeyeceğim. Roman birbirine benzeyen ve birbirlerini kelimelere ihtiyaç duymadan sadece jestlerle anlayacak kadar iyi tanıyan iki erkeğin hikayesini anlatıyor. İçinde bolca dostluk, yanında yalnızlık, gençlikten orta yaşlılığa geçme dönemi ve aşk var. Ama öyle vıcık vıcık aşk yok elbette ki belirsiz, saklı hatta belki yasak. Sizi karşısına oturtup sorguya çekiyor adeta sorduğu sorularla. Ve bunu yine usul usul yapıyor, sizi incitmeden.

Bıçakçı'nın bu romanı aynı isimle 2012 yılında kaybettiğimiz başarılı yönetmen Seyfi Teoman tarafından da beyaz perdeye taşınmıştı. 

"Basit şeyler isteyince, basit şeylerden zevk almaya başlayınca anlıyorum ki aşık olmuşum"

Baharda Yine Geliriz

"Şehrimizdeki yoksulların tam sayısını bilmiyoruz. Ama çoklar. Gecekondularda yaşıyorlar. Bayramlarda ulaşım araçları parasız olunca ortaya çıkıyorlar." 

Kısa kısa cümlelerle abartı ve şaşaaya kaçmadan yine Ankara sokaklarında dolaşıyor Bıçakçı bu öykü kitabında da. 'Herkes Herkesle Dostmuş Gibi'den farklı olarak bu sefer mini hikayelerle sunuyor sahnelerini bize. Biraz daha sokuluyoruz öykülerdeki karakterlere. Ankara'yı bu kez öykülerin aralarına serpiştirilmiş 'Şehir Rehberi' bölümleriyle mercek altına da alıyoruz, tabii bu mercek Bıçakçı'nın merceği olunca görmezden gelmeye çalıştıklarımızdan kaçamıyoruz. Şehirdeki görünmeyen yoksulluğu görünür kılıyor bize. 
Öyküler ise bir kaç sayfalık, ekonomik anlatıyor. Hele kitapla aynı adı taşıyan öyküsü "Baharda Yine Geliriz" benim en sevdiğim oldu. Belki de kendime has sebeplerle bu denli hoşuma gitmiştir, bilemiyorum ama diğer kitaplarla birlikte bu kitabı da okumanızı tavsiye ederim.

“İnsan güzel bir kitap okuduğu yerden nasıl ayrılabilir?” 

Bir Süre Yere Paralel Gittikten Sonra

"Bir şey sunulmuştu bana, bir hediye, bir meyve. ama ben o meyveden tadamadım  gök erik gibi kaldı avucumda dünya  simdi ben uykusuzum, yalın ayağım  kendimle meşgulüm. kapımın önünde boş peynir tenekeleri, yağmur suyu biriktiriyorum. kendi kendime, 'sanatçı tecrübe edinemeyen insandır', diyorum, bu dünyada hiçbir tecrübesi olmayan insandır ama sen şimdi karala bunun üstünü, yırt sen bunu, olmadı çünkü, olmadı işte. nafile."

Bir intiharın ardından ve hatta öncesinden insan manzaraları. Nasıl da değiştiriyor ölüm insanları kendi halleri içinde. Birine az vuruyor ölümün acısı diğerini yerden yere savuruyor. Peki ölen neden ölmeyi seçiyor? Bunu aslında hiç bir zaman tam bilemiyoruz, Bıçakçı da net bir şey söylemiyor bu konuda. O izler üzerinden gidiyor, hikayeleri birleştiriyor. Aslında tam olarak da birleştirmiyor, ayrık ayrık sunuyor önünüze siz nasıl isterseniz öyle birleştiriyorsunuz parçaları ya da birleştirmeyip olduğu gibi bırakabilirsiniz de.

"sadece şunu biliyor: her şeyi yerli yerinde, tıkır tıkır işleyen bir hayat kurduğunda, o hayatı yerle bir edecek bir felaket kurgulamak da farz olur. bunu Abidin'e söylüyor. "Doğru," diyor Abidin, "İnsan yarattığını yok edebilmek de ister."


Sinek Isırıklarının Müellifi

"Kadınlardan ne çok şey istiyoruz, diye düşünüyor Cemil. Bizi affetsinler, bize memelerini göstersinler ve ölümsüzlük versinler."

 Aynı yazarın eserleri arasında ayrım yapmak doğru mudur bilemem ancak kötü bir şey yapıyorsam da devam etmek istiyor ve itiraf ediyorum; Bıçakçı'nın en sevdiğim romanı. Diğerler kitaplarından edebi açıdan, üslup ve anlatım açısından daha iyi midir değil midir elbette ki tartışılır ama ben bu tartışmaya girecek ne derin bir bilgiye ne de isteğe sahibim. Tek bildiğim; bu romanda, benim içimde kilitli kalan (ifade etmekte zorlandığım bile diyemeyeceğim) bir 'hal'in 'cümle'ye çevrilmiş  olduğudur. Öyle bir hal düşünün ki depresyon bile demek gelmek içimden; bir yılgınlık, bezginlik ve bunların yanında geç kalmış olma korkusu, eli boş olma hali, varlığının anlamından utanma... Ölmeye bile mecali olmayan insanın zavallılığı ama böyle cesareti olmama hali değil daha çok "ne verdin ki; ne bekliyordun da olmadı?" hali. Ve tam bu durumda karşıma çıkan aşağıdaki altı çizili cümle;







Roman Ankara'da toplu konutlarda geçiyor. Gri ve soğuk Ankara'yı arkasına alıp üstüne insanları yerleştiriyor. Bu insanlardan biri Cemil, daha doğrusu roman zaten aslen Cemil'i anlatıyor. İşini kitap yazmak için bırakmış bir adam Cemil ve romanının basılıp basılmayacağı ile ilgili olarak yayınevinden cevap bekliyor. Biz de bu sürede onunla beraber bekliyoruz, onun yaşadığı sıkıntıyı yaşıyoruz. Bir yandan da eşi Nazlı var. Onunla ilişkilerini de gözlemleme fırsatı buluyoruz. Anlatılacak bir roman değil zaten daha fazla anlatmaya da çabalamayacağım çünkü nedense heyecanlandım yazarken. Yanlış ya da eksik bir şey yazma korkusu doğdu içimde bir anda. O nedenle bu kitapla ilgili yorumları burada toparlıyorum.

"Cemil, genç Cemil'in elinde silah olup olmadığına bakmıştı, çünkü yıllar önce okuduğu Rene Char'ın Seçme Şiirleri'nin önsözünde geçen şu cümleyi unutamıyordu: 'Kırk yaşımızda, yüreğimize yirmimizde sıktığımız bir kurşunla ölüyoruz.' Böyle bir cümleyi okuyup yıllarca aklınızda tutuyorsanız zaten ölüyorsunuz demektir. Silaha gerek yok."


Efendim sonuç olarak Barış Bıçakçı eserleri bende derin izler bıraktı. Okuyup kenara kaldıracağım kitaplardan ziyade devamlı göz atabilmek için elimin altında olmasını tercih ettiğim kitaplardan oldular. Alıp hediye ettim alıp hediye etmeye de devam ediyorum. Bence bir kitabı tavsiye etmekten daha öte bir beğenme hali hediye etmek. Yani sonuçta tavsiye edince okunup okunmadığını bilemezseniz ama hediye edince - hele de benim gibi devamlı "okudun mu?" diye insanları canından bezdiren biriyseniz-  daha emin oluyorsunuz paylaştığınızdan. Buradan herkese Barış Bıçakçı kitabı hediye etmem mümkün olmadığından size okumanızı 'tavsiye' etmekle yetinmek durumundayım. Hele de Oğuz Atay, Yusuf Atılgan, Salinger sevenlerdenseniz bir başlayın pişman olmayacaksınız derim.








14 Ekim, 2013


Kör Baykuş, YKY tarafından “Ölmeden Önce Okumanız Gereken 1001 Kitap’tan Biri” etiketiyle yayımlanmış kısa bir roman. Modern İran Edebiyatı’nın en önemli ismi olan Sadık Hidayet’in  karanlık ve karmaşık olarak niteleyebileceğimiz bu yapıtı Behçet Necatigil tarafından Türkçe’ye kazandırılmış. Hemen belirteyim, normalde bloğa yazmadan önce kafamda bir taslak oluştururum, ama Kör Baykuş mekândan, zamandan ve- çoğu kez-olaylardan kopuk, aynı zamanda ağır bir bunalımın yansıması olduğu için ne kadar denesem de zihnimde bu tarz bir yazı iskeleti oluşturamadım. Bu sebeple, deneyelim görelim demek istiyorum.

Kör Baykuş, Bûf-i Kûr
Kitap, yüreğinde acılar hisseden, hem ruhi hem de fiziki olarak hastalıkla boğuşan bir kişinin ağır, üzücü, yorucu ve bazen de korkutucu düşüncelerini aktaran bir roman.  Ancak bence Sadık Hidayet’in yaşam öyküsü bilinmeden okunduğunda hep eksik anlaşılacak bir eser.

Hidayet 1903’te Tahran’da üst sınıf bir aileye doğar. Yurtdışında eğitim görür. Bir süre Paris’te, bir süre Hindistan’da, bir süre de İran’da yaşar. Hayatından ve okuduğum eserden de anladığım kadarıyla, Hidayet kendisini hiçbir yere konumlandıramamış bir kişi. Evet, Batı kültürü ile yoğrulmuş, Batı edebiyatından hoşlanıyor (Maupassant, Çehov, Kafka, Rilke) ve Batı müziği dinliyor (çoğunlukla Tchaikovsky  ve Beethoven). Hatta edebi eserleri dolayısıyla da kendisine Doğu’nun Kafka’sı deniyor. Ancak nasıl Doğu’daki Batı ya da Batı’daki Doğu içinde bir karmaşayı barındırıyorsa, Hidayet de bu ikilemi içinde taşıyor. Bu bakımdan Kör Baykuş’taki bazı söylemler Sadık Hidayet’in bu iç karmaşasını yansıtır nitelikte: “...Birisiyle konuşsam, bir şey yapsam, türlü konularda söze karışsam gönlüm başka yerde oluyordu, aklım başka yerde, ve ayıplıyordum kendimi. Dağılan, çözülen bir kitleydim ben. Sanki ben hep böyleydim, böyle de kalacağım: acayip, biçimsiz bir karışım…”

Kişisel sorunlarının yanında, Hidayet’in kendi hayatının çözülmesi ve dağılmasında yine bu karmaşanın izlerini görürüz. İran’daki monarşiyi de dini elitleri de yine modernist bir bakış açısıyla eleştirir.* Hayatı boyunca bu iki sınıf- ya da kurumu- İran halkının cahil ve “kör” kalmasının en önemli sebepleri olarak görür. Ona göre bu körlük, ülkedeki sorunların temel sebebidir. Bu sosyo-politik ve biraz da kişisel sebepler Hidayet’i o kadar kemirir ki, yazar sonunda hayatın acılarına katlanamaz. Paris’te havagazlı bir daire kiralar. Eve oksijen girebilecek her türlü boşluğu kapatır ve intihar eder. Ertesi gün bir arkadaşı tarafından, yakılmış müsveddeleri ile birlikte bulunur.

Sadık Hidayet, 1903-1951
Kör Baykuş’u, eser kurmaca da olsa, Hidayet’in depresyonunun bir parçası olarak görme eğiliminde olduğumdan, romanın içindeki melankoli, karmaşa ve karanlığa bir o kadar üzüldüm. Sanıyorum, herkes de bu şekilde okuyor olacak ki kitabın sonunda Hidayet’in dostu Bozorg Alevi’nin yazdığı bir Hidayet biyografisinde Alevi; Kör Baykuş’taki bazı düşüncelerin-örneğin öldürme isteği- yazara ait olduğu düşüncesini tersine çevirmek istercesine Hidayet’in insan ve hayvan sevgisinin altını çizmiştir. Aynı şekilde, kitap o kadar “ağır”dır ki, arkadaşı Hidayet’in ne kadar şakacı olduğuna atıfta bulunmuştur. Ancak bu uğraşıya rağmen yazısının sonunda yaptığı tanımlama ve açıklamalar, Kör Baykuş'un aslında Hidayet’in geçirdiği bunalımı anlattığını kabul etmektedir: “Bu roman, daha çok, sessizce katlanılan bir acının ifadesidir; kendisinin çektiği, onunla beraber hisseden ve terörün susturduğu diğerlerinin çektikleri acıların ifadesi.”

Yazımın sonuna gelirken, üç noktanın altını çizmek istiyorum. Birincisi;  mekanların, zamanların, hatta insanların birbiri içine geçtiği bu metaforik eseri özetlemek çok da kolay bir iş değil. Bu sebeple kuvvetle muhtemel yazıyı bitirdiğinizde aklınızda hala Kör Baykuş ile ilgili çok da bir şey oluşmamış olacak. Ancak belirtmeliyim ki, kitabı alıp okuduktan sonra bunun neden böyle olduğunu da anlayacaksınız. İkincisi, kitap kapaktaki etiketinin hakkını gerçekten veriyor. Bence de ölmeden önce okunması gereken eserlerden biri. Fakat naçizane tavsiyem, kötü bir ruh halindeyken okumayın. (Hayatı zorlaştırmanın bir anlamı yok değil mi?)Üçüncü noktam ise aslında bir parantez, Behçet Necatigil’in güzel çevirisi için açma ihtiyacı hissettiğim. Necatigil bu eseri akıcı bir biçimde Türkçe’ye kazandırmakla kalmamış, ayrıca yazdığı önsözle de İran Edebiyatı üzerine adeta bir ders vermiş. Bu vesile ile kendisini de anmış olalım.

*Hidayet'in eserlerinin İran'da basılıp satılması halen yasak. 


Son söz: Sadık Hidayet üzgün olduğunda Tchaikovsky’nin Andante Cantabile'sini ıslıkla çalarmış... Kendisine uygun bir biçimde bitirmiş olalım. 




07 Ekim, 2013


İstanbul'un kurtuluşu için şehirle ilgili bir yazı yazmak istedim. Gezi olaylarıyla Türkiye'de herkesin gündemine giren kentsel dönüşüm, yaşadığı şehre karşı duyarlı olan insanların öncesinden de farkında olduğu ve tartıştığı bir konuydu. Tarlabaşı, Sulukule ıslahı gibi tepeden inme ve yaşayan insanların hayatını gözetmeyen, inşaat odaklı projeler; tarihi eserlere rağmen yapılan Marmaray ya da Four Seasons Sultanahmet çalışmaları gibi konular kısıtlı bir çevrede de olsa ses getirmişti. Çağımızdaki projelerden haberdardık ama İstanbul gibi organik, yaşayan bir şehrin geçmişinde neler olmuştu? Konuya ilgi duyanların kulağına çalınan Adnan Menderes'in yol yapımı için kilisenin bir kısmını kesmesi ve yola katması, Karaköy camisinin sökülerek Adalar'a götürülürken kaybedilmesi gibi hikayelerin aslı astarı neydi? Saymakla bitirilemeyecek bir çok konu hakkında detay öğrenmek istiyordum. Bu nedenle Murat Gül'ün kitabını görünce ben de kendi adıma çok sevinmiştim. Sonunda İstanbul'a dair derli toplu ve siyasi konjonktörü de içine alan bir eser okuyabilecektim. Kitap, aslında mimarlık ve şehir tarihçisi Murat Gül'ün ingilizce olarak yazdığı akademik eserinin Türkçeleştirilmiş hali. Bu akademik özelliği sebebiyle de araştırma bulguları ve konuya dair eserler kapsamlı bir şekilde belirtilmiş. Meraklılar ve daha da derine inmek isteyenler, kendilerine bir okuma listesi oluşturabilirler.

Kitabın akışı tarihsel olarak ilerliyor ve ana olarak altı bölüme ayrılıyor. Geç Osmanlı dönemi oluşturan ilk iki bölüm: Klasik Osmanlı'dan başlayan Gerileme dönemiden Kırım savaşına kadar uzanan dönem ve Kırım savaşından Birinci Dünya Savaşı arası. Erken Cumhuriyet dönemine ait iki bölüm: Ankara'nın gölgesinde kalan 1923-1933 dönemi ve İstanbul'un Kemalist yapılanmasının anlatıldığı 1933-1950. Son kısımsa Demokrat Parti dönemi: ilk dönem 1950-1955 ve Adnan Menderes'in yoğun bir yapılanma başlattığı 1956-1960. Osmanlı dönemi genel olarak sultanların, hanedan üyelerinin ve yüksek rütbeli tebaanın yaptırdığı cami ve külliye yapılanması olarak ilerlemiş. Diğer önemli yapılanma ise çarşılar olarak gelişmiş. Yerleşim yerleriyle ilgili ciddi bir düzenleme yapılmamış. Planlama eksikliği nedeniyle dar ve çıkmazı bol sokaklar, sıkça yaşanan yangınlarda yıkılmış ve buna rağmen tekrar aynı çarpıklıkla yapılmış. Şehir iade makamı eksik olduğundan farklı konulara farklı memurlar bakıyormuş.

İstanbul mimarisiyle ilgili ciddi anlamda ilk değişiklikler Osmanlı'nın Avrupa'ya karşı ağır yenilgiler almaya başladığı 18. Yüzyıl başlarında yaşanmaya başlamış. Avrupalı devletler ile ekonomik ilişkilerin artması imarda da modern gereklilikleri beraberinde getirmiş. Bu dönemde hazırlanan çalışmalardan ilk ciddi öneri Moltke'nin imzasının olduğu düşünülen 1839 İmar Yönetmeliği. Bu yönetmelik 1856'da uygulanmaya başlar ve 1866'da yollar genişletilmeye başlanır. 1853-1856 arasında yaşanan Kırım Savaşı'nın İstanbul üzerinde ciddi etkileri olmuş. Kentte yaşayanlar ilk defa İngiliz ve Fransız birlikleri ile irtibat fırsatı yaratmıştı. Bu durum ticaret, ulaşım vs gibi alanlarda gelişmeyle sur içi ile Galata-Pera arasındaki farkın belirginleşmesine sebep olmuştu. Vapur, tramvay ve tünel hatları ile ulaşım gelişmişti. II. Abdülhamit döneminde imparatorlukta yaşanan toprak kayıpları ile göç ve İstanbul'un nüfusu artmış. Ayrıca siyasi istikrar için siyasal İslam'ın desteklenmesi de şehrin mimarisinin İslam canlandırmacılığı etkisiyle gelişmesine yol açmış. Sirkeci Tren Garı ve şu anda İstanbul (Erkek) Lisesi olan Duyun-u Umumiye bu akımın en önemli örnekleri olarak karşımıza çıkıyor. Birinci Dünya Savaşı sonrası Osmanlı'nın yıkılması ve milli mücadele hareketinin başarısı İstanbul'un kaderini de değiştirdi. Cumhuriyet yeni bir devlet kurmanın devrimci gerekliliği nedeniyle geçmişe ait İstanbul yerine geleceği şekillendirece üzerine odaklanır.

1933'e kadar mimari gelişmenin odağı yeni başkent olur. 1933 sonrası dönemde İstanbul için düzenlenen imar yarışmasını Henri Prost kazanır ve yeni bir dönem başlar. Topçu Kışlası'nın yıkılarak yerine Gezi Parkı'nın yapılması da rekreasyon alanlarını önemseyen Prost'un planıydı. Devletin seküler ve modernleşmeci reformlarına uyum göstermesi itibariyle İstanbul için yeni bir başlangıç ifade ediyordu. Kamusal mimaride bu gelişmeler devam ederken yerleşim alanlarında farklı dinamikler yaşanıyordu. Her ne kadar katılınmasa da İkinci Dünya Savaşı nedeniyle devlet bütçesindeki kısıtlamalar, köy enstitülerini ve devlet politikası olan köycülüğü olumsuz etkiliyordu. Tarımın da makineleşmesi ile köylerde yaşanan ekonomik sıkıntılar, büyük göç hareketlerine sebep olduğundan İstanbul'da bu göçleri dikkate alan bir planlama yapılmadığından gecekondu sorunun ortaya çıkmasına neden olmuştu. Bu dönem iktidara gelen DP, İstanbul için yeni bir dönemin başlangıcını yapacaktı. Menderes dönemindeki hızlı ve plansız ekonomik büyüme, hızlı kentleşmeyle sonuçlanırken İstanbul yeniden ilgi odağı haline geldi. Yazarın da belirttiği gibi "Ankara Türkiye'nin bürokratik, milli, planlı ve seküler yüzünü resmederken İstanbul ülkenin kozmopolit, doğal, dini ve dünyaya dönük yüzünü oluşturuyordu". DP'nin asıl imar planı, ekonomik sorunlarla uğraşılmaya başladığında gündeme gelir. Şehri farklı alanlara bölen bulvarlar Menderes'in imar planının belkemiğini oluşturur. Her ne kadar Osmanlı sempatizanı bir politika izlense de bu yolların yapımı sırasında bazı Osmanlı eserleri yıkılır. Kennedy Caddesi'nin yapılması ile kent görünümü toptan değişir. Ana bir plan eksikliği ile İstanbul silüeti kısım kısım değiştirilmeye devam eder. İstanbul'un bugünde yaşadığı ana problem olarak hiçbir planlama olmadan kendi kendini yenilemeye devam etmesi olarak gözüküyor. Kısa dönemli kazanç ve rant hedefleriyle şekillendirilmiş şehirlerdeki trafik, rekreasyon alanları gibi sıkıntılar artarak devam ediyor. Mümkün olduğunca çok örnek vermeye çalıştım ama kitabın yanına bile yaklaşamadım. Yaşadığı şehre özen gösteren herkesin bu kitabı okumasını tavsiye ediyorum.