13
Kasım 1918 günü başlamıştı işgal. Henüz ne kağıda dökülmüş ne de bu tarihten
birkaç gün önce, 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Ateşkes
Antlaşması’nda dile getirilmişti oysaki İstanbul’un başına gelecek olanlar.
Aksine bir de bu antlaşma sırasında İtilaf Devletleri’nin İstanbul’da askeri
gücünün olmayacağına dair bir söz verdiğini biliyoruz.
Aslına
bakılırsa o zamana kadar eşi benzeri görülmemiş Avrupa merkezli bu küresel
savaşın “galipleri” olarak İtilaf Devletleri’nin İstanbul işgali için kendilerine
göre “haklı gerekçeleri” zaten hazırdı.
O gün
Çanakkale Boğazı’nı geçerek İstanbul’a gelen işgal güçleri, 55 gemiden oluşan
deniz filosunu Haydarpaşa önünde demirlemişti. Ardından fiiliyatta eski
İstanbul’un Fransız, Pera, Galata ve Şişli’nin İngiliz ve Üsküdar’ın
da İtalyan askerlerinin kontrolü altında bulunduğu bambaşka bir İstanbul dönemi
başlamıştı. Bundan yaklaşık iki yıl sonra, 16 Mart 1920’de Müttefik Yüksek
Konseyi tarafından alınan bir kararla bu fiiliyat bir “resmiyet” kazanacak, böylelikle
işgal güçlerinin yetkileri arttırılacak ve İstanbul’un işgalinde yeni bir
döneme girilecekti. (İstanbul’daki işgal, 6 Ekim 1923’de işgal askerlerinin
tamamen İstanbul’u terk etmesiyle sona ermiştir.)
Yakup
Kadri Karaosmanoğlu, kendine göre toplumsal anlamda yozlaşmış, alafrangalığa
özenen monden (sosyete) hayatların hüküm sürdüğü, bir tarafta işgalcilerin, bir
tarafta da işbirlikçilerin bulunduğu bir zümrenin hayatına adeta
okuyucuyu dahil ederek anlattığı işte bu işgal İstanbul’unu, Tevrat’ta adı
geçen, Tanrı’nın gazabına uğramış Sodom ve Gomore kentlerine benzetiyor. Bu
vesileyle, Türk edebiyatında benzer dönemde yazılan edebi eserlerde – ve hatta Karaosmanoğlu’nun diğer eserlerinde de- görüldüğü üzere, Yakup Kadri bir kere daha “milli kültür” ve Batı etkisine dair
duyulan endişeleri sıklıkla dile getirmiş oluyor.
Aslında
1928 senesinde yayımlanan bu romanı okurken, bu romanın, İstanbul’un işgal
dönemini ve çılgın yirmiler olarak da geçen -kentli, modern bir kültürün baskın olduğu- caz çağını yaşayan bir yazarın kaleminden çıktığının farkında olmak gerekir.
Ve yine bu kitabı okurken, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinin siyasal,
ekonomik ve toplumsal belirsizliğine dair endişeler taşıyan, Mütareke döneminde
ve sonrasında siyasette aktif bir şekilde yer almış, Yusuf Akçura ve Halide
Edip Adıvar’ın da içinde bulunduğu, I. Dünya Savaşı’nın Anadolu’da yarattığı
yıkımları incelemek ve raporlamak için kurulan Tetkik-i Mezalim Komisyonu’nda
görevlendirilmiş bir yazarın bakış açısının bu kitabın anlatısına ne kadar
hakim olduğunu göz ardı edemeyiz.
Belki
burada Tetkik-i Mezalim Komisyonu’nun çalışmaları sırasında Halide Edip’le
aralarında geçen bir konuşmayı da hatırlamak gerekir yeniden. Halide Edip’in, Ateşten Gömlek isimli romanının önsözünde kitabın isim babasına, Yakup Kadri’ye
ithafen yazmış olduğu yazıdan öğrendiğimiz kadarıyla, Anadolu’nun o dönemde
içinde bulunduğu durumu işaret ederek -ve bu kitabında da yine bir atıfta
bulunduğu- bir “Ateşten Gömlek” tanımlamasını yapıyor Yakup Kadri. Bu
tanımlamada idealize edilen bir Anadolu imgesi ve burada henüz söylenmemiş olsa
da onun tam karşısında konumlandırdığı yozlaşmayı simgeleyen İstanbul yer alır.
Aynen bu romanında gördüğümüz gibi, Yakup Kadri’nin anlatılarında bir “nereye
gitsek bir ateşten gömleğe dönen derimizle beraber götürürüz” diyerek
ruh halini tasvir ettiği Anadolu insanı vardır bir de zevk ve sefahat
düşkünlüğünün hüküm sürdüğü, Anadolu’dan bihaber bir İstanbul hayatı.
Bütün
bunların ötesinde, bu kitabı, İstanbul’un monden hayatına karşı önyargılarla
dolu, Yakup Kadri’nin, ahlaki değerler açısından bu hayatı sorguladığı ve doğu-batı sorununu kadınsılık-erkeksilik ikiliği üzerinden inşa ettiği anlatım tarzından bağımsız bir şekilde düşünürsek aslında işgal İstanbul’unun
çok merak edilen bir dönemine tanıklık ederken bulabiliriz kendimizi.
İstanbul sosyetesinden Leyla İngilizlere karşı büyük bir düşmanlık besleyen, eğitimini Fransa ve Almanya’da tamamlamış dayısının oğlu Necdet’le nişanlıdır. Fakat aynı zamanda dönemin sosyetesinin bilinen simalarından, her kadının hayran olduğu bir İngiliz asker, Captain Gerald Jackson Read de Leyla’nın ilgisini cezbetmektedir ve kısa sürede bu ikili arasında yakın bir ilişki başlar. Leyla, İstanbul’un sosyete alemlerinde bu İngiliz askerle birlikte boy gösterir. Bu süreçte Necdet ise Leyla’yı kıskanmakta ve yeniden kendisiyle beraber olmasını istemektedir. Fakat Leyla bu gösterişli ve eğlenceli hayattan kolay kolay kopamaz. Böylelikle Leyla’nın hikayesi aracılığıyla biz de işgal İstanbul’unun sosyete alemine uzun ve sürükleyici bir yolculuğa çıkarız.
İstanbul sosyetesinden Leyla İngilizlere karşı büyük bir düşmanlık besleyen, eğitimini Fransa ve Almanya’da tamamlamış dayısının oğlu Necdet’le nişanlıdır. Fakat aynı zamanda dönemin sosyetesinin bilinen simalarından, her kadının hayran olduğu bir İngiliz asker, Captain Gerald Jackson Read de Leyla’nın ilgisini cezbetmektedir ve kısa sürede bu ikili arasında yakın bir ilişki başlar. Leyla, İstanbul’un sosyete alemlerinde bu İngiliz askerle birlikte boy gösterir. Bu süreçte Necdet ise Leyla’yı kıskanmakta ve yeniden kendisiyle beraber olmasını istemektedir. Fakat Leyla bu gösterişli ve eğlenceli hayattan kolay kolay kopamaz. Böylelikle Leyla’nın hikayesi aracılığıyla biz de işgal İstanbul’unun sosyete alemine uzun ve sürükleyici bir yolculuğa çıkarız.
Sodom
ve Gomore’de Yakup Kadri, aynı dönemde Anadolu’dan tamamen ayrı gördüğü bir
şehri, işgal İstanbul’unu, işgal İstanbul’unun sosyete hayatını ve bu hayatın
içindeki ilişkileri uzun uzadıya anlatır bize. Bu kitap bir yandan işgal
güçlerinin ve devrimden sonra gelen Rus sığınmacıların şehrin sosyete hayatını
nasıl büyük ölçüde şekillendirdiği gösterir. Bir yandan da İstanbul
sosyetesinin baş döndürücü bir hızla bu yeni eğlence kültürüne ayak uydurduğundan bahseder ve özellikle işgal askerlerinin bu hayatın vazgeçilmez kahramanları olduğunu söyler.
Eğer siz de Cumhuriyet’in ilanından hemen önce yaşanan bu canlı sosyete
hayatını yakından tanımak, bir yanda Rus kadınlara manikür yaptıran erkeklerin bulunduğu,
monden flörtlerin yapıldığı, şuh kahkahaların işitildiği, asri kadın modasının,
saç şekillerinin sergilendiği sosyete ortamlarını yaşamak, bir yandan da işgal
İstanbul’unda bir gece yarısı kendinizi Beyoğlu’ndaki Maksim Bar’da, Rus bir
kadın garson tarafından hizmet edilirken bulmak ya da bir partiye katılıp
cazband eşliğinde çılgınca dans edip, başka bir partinin açılışında “hip hip
hurrah” demek istiyorsanız, Sodom ve
Gomore mutlaka okumanız gereken bir roman.
0 yorum :
Yorum Gönder